Bu gün biz Azərbaycan və Qazaxıstanda dövlət satınalmaları sahəsində Qlik vasitəsilə həyata keçirilən analitika haqqında danışacağıq. Bu analitika satınalmaların effektiv və şəffaf şəkildə həyata keçirilməsi ilə birlikdə büdcə pullarına qənaət etməyə kömək edir. Azərbaycanda dövlət satınalmalarının analitik təhlili layihəsi bu ilin yayında Smart Solutions şirkətinin komandası tərəfindən Dövlət satınalmaları vahid internet portalı olan etender.gov.az vasitəsilə həyata keçirilən satınalmaları əhatə edir. Qazaxıstanda tətbiq edilən layihə isə 2021-ci ilin əvvəlində datanomix.pro komandası tərəfindən həyata keçirilib və Shell və Böyük Britaniya hökumətinin dövlət satınalma xidməti kimi nüfuzlu layihələrlə beynəlxalq müsabiqənin finalistlər arasında olub və qalib seçilmişdir.

2019-cu ilədək dövlət satınalmaları Azərbaycanda kağız formatda həyata keçirilirdi. 2019-cu ilin başından etibarən dövlət satınalmalarının elektronlaşdırılması haqqında qərar qəbul edilmişdir. Smart Solutions şirkəti tərəfindən hazırlanan portal hazırda 5000-dən artıq özəl və dövlət təşkilatının fəaliyyət sahəsini əhatə edən illik 10000-dən çox elektron müsabiqə və elanların yaradılması və qiymətləndirilməsini təmin edir. Elektronlaşma şəffaflığın və rəqabətliliyin artırılmasına, vəsaitlərinin səmərəli istifadə olunmasına və ümumiyyətlə ölkədə sahibkarlara əlverişli biznes imkanlarının artırılmasına kömək edir.

Dövlət satınalmalarına nəzarət prosesi avtomatlaşdırılmadıqda, nəzarət orqanı çox böyük həcmdə, əlverişsiz məlumat dəstləri ilə işləyir. Bu halda, nəzarətçi qeyri-rəqabətli satınalma müsabiqə və ya müqavilələri diqqətdən kənarda qoya bilər. Layihənin məqsədi də nəzarət orqanı olan Azərbaycan Respublikasının İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Antiinhisar və İstehlak Bazarına Nəzarət Dövlət Xidməti üçün vacib olan analitik aləti hazırlayaraq təqdim etməkdir. Bu analitikanın satınalma sahəində potensial problemli məsələlərə fokuslanmağa kömək etməsi nəzərdə tutulur.

Satınalmalar sahəsində nəzarət üçün 2 istiqamətdə analitika formalaşdırılmışdır:

Hazırda hər iki istiqamət pilot rejimində tətbiq edilir və gələcəkdə nəzarət orqanı tərəfindən aktiv şəkildə tətbiq edilməsi nəzərdə tutulur. Hər iki alətin zamanla genişləndirilməsi də nəzərdə tutulur.

Analitik məlumatların tətbiqi nəzarət orqanın diqqətini bəzi məsələlərə çəkməklə yanaşı, həmçinin Portal istifadəçilərinin davranış və istifadə yanaşmalarını öyrənərək, onlar üçün ən uyğun Uİ/UX tətbiq etməyə dəstək verməsi nəzərdə tutulur.

Datanomix.pro layihəsinin komandası gələcək alət platforması qismində Qlik Sense platformasını seçdi. Yüksək inkişaf sürəti, bir çox fərqli mənbəni birləşdirmək imkanı və son istifadəçilər üçün yaradılan məlumatların rahat öyrənilməsi imkanı bu qərarın qəbul edilməsinə öz təsirini göstərdi. Sonuncu xüsusilə vacibdir-yalnız auditor hər bir risk göstəricisi üçün son qərarı verir, beləliklə də alət məlumatların araşdırılması azadlığına malik olmalı idi.

Auditorlar dövlət satınalmalarının monitorinqi prosesinin avtomatlaşdırılmasına yüksək tələblər qoyurdular.

“OKO” layihəsinin yaradılması bir neçə mərhələdən ibarət idi:

Qlik Sense əsasında hazırlanan sistem, 3 milyon satınalma planı mövqeyi, 1,5 milyon müqavilə və 700.000 lot daxil olmaqla dövlət satınalma prosesinin bütün mərhələlərini təhlil edir. "OKO" auditorların seçimlərini məhdudlaşdıraraq riskli planlaşdırma proseslərini, tenderləri və müqavilələri müəyyənləşdirir. Vəsaitlərin qeyri-effektiv sərfiyyatı ilə bağlı ən böyük riskləri nəzərə almaqla, auditorların diqqətini 3 milyon mövqedən 130.000 mövqeyə yönəldir.

Analitik sistem sənəd bazasını genişləndirmək üçün xəzinədarlıq, hüquqi şəxslərin reyestri, dövlət müəssisələrinin reyestri, malların mənşə sertifikatları üzrə məlumat bazası və digər reyestrlərlə də birləşdirilmişdir.

"OKO"sistemindən ekran görüntüləri. Solda: Daşbord hansı satınalma təşkilatlarının ən riskli satınalmaları həyata keçirdiyini göstərir. Sağda: riski işıqlandıran müqavilələrin siyahısı

Qazaxıstan Respublikasının daxili dövlət audit komitəsi artıq 93 milyon ABŞ dolları məbləğində maliyyə pozuntularını aşkar etdiyini söylədi. Planlaşdırma mərhələsində təxminən 70% "qırmızı bayraq" müəyyən edilmiş və qarşısı alınmışdır.

Ümumilikdə 1685 satınalma işçisi intizam məsuliyyətinə cəlb edildi. Audit tədbirlərinin nəticələrinə əsasən 190 iş hüquq-mühafizə orqanlarına təhvil verilib.

Cədvəl — məlumatların saxlanması üçün əsasdır. Qlik Sense proqramında vizuallaşdırma blokunu buradan öyrənməyə başlayacağıq. Cədvəl özündə konkret məlumatları ehtiva edir — məlumatların vizual təsəvvürü üsulu kimi — yüksək dəqiqliklə ötürür. Dəqiq rəqəmləri göstərmə imkanının sayəsində daha düzgün müqayisələri etmək mümkündür. Eyni zamanda cədvəllərin strukturu, eyni dəqiq dərəcədə bütöv rəqəmləri, onluq hissələri və rəqəmləri göstərməklə bizi məlumat formatı baxımından məhdudlaşdırmır. Bu, konkretliliyin tələb olunduğu yerdə məlumatları təqdim etmək üçün yaxşı vasitədir.

Bir neçə yüz sətirdən ibarət səthi cədvəli təhlil etmək istədiyimiz zaman biz həmin cədvəlin qiymətlərini daha yüksək səviyyədə aqreqasiya etməliyik. Bunun üçün Excel proqramında ümumi cədvəllər mövcuddur. Qlik Sense isə əvvəlcədən məlumatların-minlərlə sətirdən əyani görünüşə-aqreqasiya edilməsi üçün nəzərdə tutulan instrument kimi yaradılıb.

Bir neçə ölçü və kəmiyyətin bir cədvələ daxil edilməsi, həmçinin aqreqasiya edimiş müxəlif nəticələri nəzərdən keçirmək üçün ölçü və kəmiyyətlərin ardıcıllığını cəld şəkildə dəyişmək lazım olan zaman Qlik proqramında ümumi interaktiv cədvəlin yaradılması xüsusi ilə faydalıdır.

KPI (Key Performance Indicator) və yaxud ƏEG — əsas effektivlik göstəriciləri, təşkilat üçün vacib metrikanı əks etdirir. Adətən bu, vacibliyindən irəli gələrək daimi qaydada izlənilən makro — göstəricidir. KPI daşbordlarda biznes, proses və ya məhsulun vəziyyətinin yüksək səviyyəli indikatorudur.

Cədvəllər, bir qayda olaraq, bu və ya digər göstəriciyə dair sətir və yaxud ilkin məlumatlar formasında detallı bilgilərin əldə edilməsinin lazım olduğu zaman istifadə olunur. Məsələn, Hesabat həftəsi ərzində satış göstəricisi üzrə bütün qəbzləri və qəbz sətirlərini nəzərdən keçirmək lazım olan zaman.

Lakin, istifadəçilərin istəklərindən asılı olaraq, vasitəsiz cədvəl göstəricilərin toplanması üzrə məlumat kimi istifadə oluna bilər. Bu tip cədvəl göstəricilərin yığılmasına aid məlumatları olduqca yığcam formada, həmçinin fakt, plan, planın yerinə yetirilmə faizi, keçən ilin faktı, keçən ilə müqayisədə dəyişiklik faizi üzrə məlumatları qəbul etməyə imkan verir. Bundan əlavə, cədvəldə istifadəçi aksentini problemi göstərici ilə dəyişməyə imkan verən vizual indikatorlardan istifadə etmək mümkündür (qırmızı, sarı, yaşıl).

Biz vizuallaşdırmaların yaradılması prosesini “diaqram növündən” üsulu ilə təsvir edəcəyik. Əslində, eyni qaydada yaradılır — əvvəl yazdığımız kimi. Siz, lazım olan məlumatların təqdimatı üsulunu seçərək onu iş sahəsinə keçirirsiniz və sahələri (ölçü və kəmiyyətlər) əlavə edirsiniz.